Shuhari: De Japanse manier om Uitmuntendheid te verbeteren

ShuHaRi: De route om een Meester te worden

ShuHaRi is een leer-route om een kunst te gaan beheersen en om uitmuntend te worden in deze kunst. Om dit te doen, moet je door een leercurve gaan. Ik heb gemerkt dat in onze westerse samenleving slechts enkele gemeenschappen een gestructureerde en doelgerichte aanpak hebben om een leerling van beginner tot meester op te leiden. In Duitsland bestaat nog steeds een levendig leersysteem voor ambachtslieden dat stamt uit de middeleeuwen. Men begint als ‘Leerling’, wordt ‘Gezel’ en uiteindelijk kan de ‘Meester’-fase worden bereikt, waarbij elke fase strikte criteria heeft voor het niveau van kennis en vakmanschap dat moet worden bereikt. Dit is een beproefd systeem uit de middeleeuwen om de kennis van de ambachtslieden als groep te bewaren en door te geven.

Als je dit artikel doorleest, kom je misschien in de verleiding om de delen die ‘vaag’ of ‘ingewikkeld’ lijken, snel over te slaan. Maar als je de tijd neemt om te verwerken wat de Japanners ons vertellen, zit er een enorm leerpotentieel achter verborgen. Dit is één van de praktische pijlers achter ‘excellent worden’, zoals niet alleen wordt getoond in de gevechtskunst en het zenboeddhisme, maar ook in het moderne Toyota Productiesysteem.

In Japan loopt de gebruikelijke route om een kunst te gaan beheersen door 3 stadia: Shu-Ha-Ri of ShuHaRi

In het Shu-stadium doet de leerling precies wat de Sensei (de leraar) zegt. De leerling oefent eindeloos om de voorbeelden van de Sensei te kopiëren. Zonder zich af te vragen waarom, zonder twijfel. Pas wanneer de leraar besluit dat de leerling er klaar voor is, kan hij overgaan naar de Ha-fase.

In de Ha-fase kan de leerling de vaardigheden die hij heeft geleerd bevragen. Waarom doen we het zoals we het doen?

Als een goede leerling uiteindelijk alle redenen begrijpt waarom we doen zoals we doen, kan hij zijn eigen weg volgen. Nu kan hij proberen te verbeteren wat tot nu toe de beste praktijk was. Dit wordt dan de Ri fase.

Is dat anders dan wat wij doen?

Dit klinkt voor de hand liggend, maar er is een fundamenteel verschil tussen het Europese middeleeuwse systeem van “Leerling – Gezel – Meester” en het Japanse ShuHaRi. Laten we eens in detail kijken hoe dit systeem werkt en wat de implicaties zijn…

守Shu – Leren van traditie

Shu in ShuHaRi kan vertaald worden als ‘bewaren, beschermen, behouden, vasthouden aan of onderhouden’ van leermethodes, technieken, heuristieken, spreekwoorden enz.

Uit deze definitie kunnen de kenmerken van de SHU fase worden afgeleid:

• beschermen (door onderwijs),
• verdedigd worden (door onderwijs),
• gehoorzamen aan het bevel (van het onderwijs),
• observeren (van de lessen),
• de ogen open houden (voor de leer).

In Shu doet de leerling zijn best om de technieken die hem worden aangeleerd te kopiëren zonder enige aanpassing en zonder enige moeite te doen om de grondgedachte van de technieken van de leraar te begrijpen. Op deze manier wordt een blijvende technische basis gelegd waarop het diepere begrip van de kunst kan worden gebaseerd.

Het idee van Shu is dat een solide technische basis het meest efficiënt kan worden opgebouwd door slechts één route naar dat doel te volgen. Je mengen in andere scholen, voordat je begrijpt waar je echt mee bezig bent, is een uitnodiging om het verkeerde pad op te gaan. Een pad waarbij de ontwikkelde technieken geen goede theoretische of praktische waarde hebben. (éérst de basis onder de knie hebben, dán pas verbeteren)

In de traditionele interpretatie van de Shu-fase, is het de leraar die beslist wanneer de leerling verder gaat dan de Shu-fase. Shu to Ha, niet de student. Het is aan de student om het onderricht van de leraar te volgen als ‘een leeg vat dat gevuld moet worden’.

‘Spiergeheugen’ creëren

De kennis en vaardigheden worden in de SHU fase volledig geïnternaliseerd; ze worden ‘spiergeheugen’; je hoeft er niet meer over na te denken; de leerling doet automatisch wat hem geleerd is.

De leerstrategie in deze fase biedt verdediging tegen negatieve invloeden van buitenaf en tegen het in gevaar komen en het maken van fouten.

破Ha – De ketenen van traditie doorbreken

Ha in ShuHaRi kan vertaald worden als ‘verscheuren, de uitzonderingen vinden’ enz., ‘nadenken over de waarheid van alles, nieuwe manieren vinden, technieken, spreekwoorden …’
Zoals deze definities aangeven, is het karakter van deze fase vrij dynamisch en lijkt ze te neigen naar negativiteit en ontkenning. Maar paradoxaal genoeg leidt deze ogenschijnlijke negativiteit geleidelijk aan tot zelfbevestiging

Ha, is breken met- en loskomen van traditie. Dit betekent dat de student tot op zekere hoogte loskomt van de ketenen van de traditie van zijn ‘school’. In Ha, moet de student nadenken over de betekenis en het doel van alles wat hij heeft geleerd. En zo tot een dieper begrip van de kunst komen dan pure repetitieve oefening mogelijk maakt.

In dit stadium wordt elke techniek grondig aangeleerd en opgenomen in het spiergeheugen. De student is nu voorbereid om te redeneren over de achtergrond van deze technieken. In academisch leren kan de Ha-fase vergeleken worden met de fase waarin van de student verwacht mag worden over voldoende basisinformatie beschikt om onderzoekspapers van overzichtelijke aard te produceren.

離Ri – Alle kennis te overstijgen (De leerling overtreft zijn meester)

Ri kan vertaald worden als afscheiden, verlaten, vertrekken (van), loslaten, bevrijden, losmaken; er zijn geen technieken, regels etc. meer.

Ri, in ShuHaRi, is overstijgen. Dit gaat verder dan het traditionele leren en alle beschikbare kennis. In dit stadium is de student niet langer een student in de normale zin van het woord, maar eerder een “pionierende beoefenaar”.

Men moet nu origineel denken en verder ontwikkelen vanuit de eigen achtergrondkennis, originele gedachten over de kunst gebruiken en deze toetsen aan de realiteit van zijn of haar kennis van het dagelijks leven.

In Ri, wordt de kunst echt eigendom van de beoefenaar en tot op zekere hoogte zijn of haar eigen creatie. Dit stadium is de voltooiing van iemands studie, hoewel het niet het einde van de studie is. De “student” wordt nu erkend als een “meester in de kunst”, onafhankelijk in de kunst. Men heeft alle vereiste technische vaardigheden, kennis en ervaring verworven. Spiritueel of mentaal is men niet langer afhankelijk van externe hulp of begeleiding.

De Meester overtreffen

In de westerse leerbenadering is het doel om studenten te creëren van hetzelfde niveau als hun meester. In ShuHaRi is het de grootste eer voor een meester wanneer zijn leerling de kennis en kunde van de meester overtreft. In de krijgskunst was dat op het moment dat de leerling zijn meester kon doden.

Takumi

Meesterschap kan een leven lang verder worden geperfectioneerd. Een echte meester wordt een “Takumi“; een niveau van meesterschap dat zeer moeilijk te evenaren is (laat staan te overtreffen).

ShuHaRi is niet lineair

ShuHaRi is geen lineaire progressie. Het lijkt meer op concentrische cirkels, zodat er Shu binnen Ha is en zowel Shu als Ha binnen Ri. De grondbeginselen blijven dus constant; alleen de toepassing ervan en de subtiliteiten van hun uitvoering veranderen naarmate de student vordert en zijn of haar eigen persoonlijkheid de uitgevoerde technieken smaak begint te geven.

De gevolgen van ShuHaRi

Waar het in de aard van het ShuHaRi leersysteem ligt om de student uit te dagen zijn meester te overtreffen, lijkt het mij dat het in onze maatschappij meer een kwestie van geluk is wanneer een student zijn meester overtreft.

Mijn visie op onderwijs en masterniveau

Ten eerste is er meestal geen duidelijke ‘meester’ of zelfs maar een ‘school’ om je mee te identificeren of om je mee te meten, hoewel sommige universiteiten fantastisch werk leveren om uitmuntend te worden in hun vakgebied. En dan nog is het zeer zeldzaam om een duidelijke unieke visie te zien, een masterniveau waar de student naar toe kan levelen.

De manier waarop we belonen

In onze sterk concurrerende omgeving hebben we allemaal onze persoonlijke doelen. Ik heb zelden gezien dat het delen van kennis, en een goede meester te zijn voor een (groep) student(en) beloond- of zeer gewaardeerd zou worden. In het beste geval is het “een noodzakelijk kwaad dat wordt getolereerd”.

Waar in de Japanse (of moet ik zeggen de boeddhistisch-Aziatische) cultuur het een Sensei te zijn (een meester die onderwijst) een zeer gerespecteerde status is, is dat in onze westerse wereld (niet alleen in Nederland) iets voor mensen waar we een beetje meewarig naar kijken; het is als een self fulfilling prophecy: Als we onze echte meesters niet respecteren en belonen hoe kunnen we verwachten dat de echte meesters goede sensei’s (leraren) worden?

Als we de zware arbeid in de SHU-fase niet respecteren, hoe kunnen we dan verwachten dat meesterschap wordt ontwikkeld?

Basisvaardigheden worden niet geïnternaliseerd

Het is niet gebruikelijk om te investeren in het internaliseren van basisvaardigheden en kennis zoals geoefend in de Shu-fase. Zelfs onze ambachtslieden ontwikkelen de meeste van hun vaardigheden na hun schooltijd, als ze het geluk hebben om een goede meester te ontmoeten: Een meester die een leraar wil zijn die de vaardigheden, het vermogen en het geduld heeft om de jongere iets te leren. In het moderne onderwijs mis ik de internalisatie van de meest basale vaardigheden en waarden. “We laten het je één keer zien, we vragen je of je het weet, en als je een bevredigend antwoord kunt geven vergeten we het” is wat ik heb ervaren in het grootste deel van mijn eigen onderwijs…

Gebrek aan Goede Sensei’s (‘leraren’)

• Misschien is het gebrek aan goede sensei‘s de reden dat we er zo gemakkelijk van uitgaan dat kennis en vaardigheden ‘vanzelf’ komen. Kijk maar eens hoe een nieuwe operator een fabriek binnenkomt en begint met het bedienen van apparatuur die honderdduizenden euro’s kost…. In Japan heb ik fabrieken bezocht waar meer dan 80% van de operators een nationale kwalificatie als onderhoudsmonteur had. Niet omdat ze de onderhoudsvaardigheden nodig hadden, maar omdat dit de sleutel was om de apparatuur die ze bedienden volledig te begrijpen.
• Het doorlopen van het ShuHaRi-systeem creëert niet alleen een goede discipline. Het zal zeker een serieuze test zijn voor de motivatie en ambitie van de student. In mijn dagelijkse praktijk ontmoet ik te veel mensen die een opleiding hebben gevolgd zonder een spoor van het ‘vuur, enthousiasme, ambitie en trots’ dat ik zou verwachten van iemand die net 6 of meer jaar in een ‘leerfabriek’ heeft doorgebracht. Het resultaat: Zwakke studenten met een slechte motivatie kunnen overleven. En wat nog erger is: getalenteerde leerlingen vallen uit omdat het systeem hen niet genoeg uitdaagt. Leren is te vaak gereduceerd tot ‘je papiertje halen’ in plaats van ‘de kunst beheersen’.

De waarde van Shu begrijpen

Inzicht in de waarde van de Shu-fase creëert een ander perspectief voor onze minachtende houding ten opzichte van Japanners als ‘slechts kopieerders’. Iets kopiëren van iemand die je als een meester beschouwt, is een daad van respect voor die meester en een natuurlijke handeling als je iets wilt leren.

Hoe leren we piano spelen? Jarenlang proberen we de muziek van iemand anders te spelen; te kopiëren als leerstrategie. Als we de techniek volledig beheersen, zullen we onze eigen interpretatie aan het stuk gaan geven, onze eigen emotie en nadruk erin leggen. Pas dan en niet eerder zouden we kunnen groeien naar het niveau waarop we onze eigen muziek zouden kunnen creëren en spelen en heel misschien zou die beter zijn dan de muziek waarvan we hebben afgekeken. En toch verachten we de Japanners omdat ze zo leren, we denken dat we briljant genoeg zijn om de Shu en Ha fase over te slaan en in Ri te beginnen…

Weerstand om te kopiëren van de meester

In het ShuHaRi-systeem is er geen weerstand om van de meester te kopiëren, om van de meester te leren wat men kan leren, zonder twijfel en zonder vragen te stellen.

Waarom zou je? Hij is je jaren voor en heeft bewezen een meester te zijn. Hoe anders in onze samenleving. Zelfs de meest briljante concepten en vaardigheden die door de beste leraren aan een willekeurige groep briljante of achterlijke studenten worden geleerd, krijgen altijd een variatie op hetzelfde thema als antwoord: een verklaring waarom we niet kunnen accepteren wat de spreker net zei. De eerste reactie is altijd om te rechtvaardigen waarom we niet gewoon moeten accepteren en gebruiken wat ons verteld is. Dit is volkomen legitiem als we het niveau van het meesterschap van de spreker niet kennen, maar daar gaat het niet om. In onze cultuur is het gewoon not done om van iemand te leren door bewezen kwaliteit te kopiëren -dus te gebruiken-.

Not Invented Here

We lijken alles zelf te moeten uitvinden. Zelfs als we helemaal geen basiskennis hebben. Waarom lijden we anders aan het Not-Invented-Here-Syndroom? Begrijp je nu waarom het zo moeilijk is om gestandaardiseerde werkprocedures en prachtige hulpmiddelen zoals 5S werkplekorganisatie te implementeren? We krijgen al rillingen bij het idee om iets van iemand anders te adopteren.

Een meester in het ene is nog geen meester in het andere

In ons deel van de wereld staat de gezondheidszorg onder enorme druk. Er moet dringend naar het systeem worden gekeken. Het valt me op hoe medici de taak krijgen om controle te krijgen over een op hol geslagen systeem.Het valt me op hoe medici de taak krijgen om controle te krijgen over een op hol geslagen systeem. Ze moeten het systeem verbeteren en beginnen te kijken naar dingen als processen en organisatorische verbetering, waarbij ze zich profileren met hun academische status alsof ze daar óók verstand van hebben. Alsof Rembrandt zich plotseling voordeed als scheepsbouwer met de flair van een volleerd expert. Daar kunnen alleen maar rampen zijn van komen….

Regionale verschillen

Er zijn regionale verschillen in ‘het Westen’. Bijvoorbeeld in landen als Brazilië en Argentinië is de implementatie van World Class-technieken als Lean en TPM verrassend succesvol. Waarom? Er is daar minder weerstand tegen bewezen kwaliteit als een ‘not invented here ding’. Mijn voorzichtige conclusie is dat dit een gevolg is van een vermeende underdogpositie. Als je tegen iemand anders opkijkt, is het gemakkelijker om wat daar gebeurt als voorbeeld te accepteren. Japan en de VS konden een rolmodel zijn voor de Brazilianen, dus waarom zou je hun strategieën zoals Lean en TPM niet kopiëren?

Japan na WO II

Hetzelfde gebeurde in Japan na WO II. Juran en Deming werden daar volledig geaccepteerd. De boeken van Henri Ford (zelfs in 1950 al vergeten in het Westen) waren ‘wet’ voor elke japanse industrieel ingenieur. Waarom? Want voor het eerst in de moderne Japanse geschiedenis was er een natie geweest die machtig genoeg was om het ‘Grote Rijk’ te treffen. Dit was een Meester! Die mensen hadden macht en kennis die men kon bereiken…. door te kopiëren! Geen wrok, geen valse trots, gewoon leren en beter worden… ShuHaRi, en de rest is geschiedenis ……

Arno Koch

Referenties:

(Ik heb niet zorgvuldig elke individuele bron in deze tekst vermeld, maar mijn dankbaarheid is enorm voor alle hieronder vermelde bronnen die de juiste definities, kanji en uitleg van ShuHaRi boden).

1. Kuroda, Ichitaro “Shu-Ha-Ri” Sempo Spring 1994 pp 9-10

2. McCarthy, Patrick “The World Within Karate & Kinjo Hiroshi” Journal of Asian Martial Arts. V. 3 No. 2 1994

3. Fox, Ron; MWKF “SHU HA RI” The Iaido Newsletter Volume 7 number 2 #54 FEB 1995

4. Chiba, T.K. “Structure of Shu, Ha, Ri, and Penetration of Shoshin” Sansho, Vol. 6, No 2, Winter 1989 (Read complete Article)

5. The Swiss Deming Institute (Read more about Dr. Deming)